Opinie: Soepele staatssteun zaait verdeeldheid tussen Europese landbouwers
Recente cijfers over staatssteun in de agrovoedingssector tonen aan dat ook daar de versoepeling van de regels de Europese interne markt scheeftrekt. Wouter Beke, Europese lijsttrekker voor cd&v, luidt de alarmbel.
Net geen 4 miljard euro: op zoveel staatssteun kon de Poolse agrovoedingssector rekenen tussen maart 2022 en maart 2024. Dat blijkt uit cijfers van de Europese Commissie (EC) die de Europese nieuwssite Euractiv analyseerde (figuur). Italië staat tweede in de lijst met 2,3 miljard euro, gevolgd door Frankrijk (1 miljard) en Roemenië (0,7 miljard). België hangt in de staart met een schamele 600.000 euro.
Opvallend is dat het merendeel van de Roemeense steun werd goedgekeurd in februari en maart van dit jaar, in de onmiddellijke nasleep van de Europese boerenprotesten. In Polen zien we vooral dat de boeren meer dan de helft van de steun kregen in de aanloop naar de Poolse parlementsverkiezingen op 15 oktober 2023. De PiS-partij van partijleider Jarosław Kaczyński was duidelijk op zoek naar de plattelandsstem. Polen steunde voornamelijk de eigen graanproducenten, Roemenië kiest dan weer voor de fruit- en groentesector.
Tijdelijk crisiskader
De gepubliceerde cijfers zijn gebaseerd op de staatssteun die lidstaten moeten aanmelden bij de Europese Commissie. Vroeger kon dit nagenoeg niet goedgekeurd worden, maar sinds maart 2022 is er een tijdelijk crisiskader dat lidstaten toestaat om meer nationale staatssteun te geven aan bedrijven, onder meer in de agrovoedingsketen, eerst aan de landbouwers zelf, daarna ook aan de voedingssector.
Dit kader werd alsmaar verlengd door de blijvende onzekerheid op de wereldmarkt door geopolitieke spanningen. Ondertussen kunnen lidstaten in principe tot 280.000 euro steun geven per landbouwbedrijf. De versoepeling kwam er vooral omdat de sancties tegen Rusland ook een zware impact hebben op de economie van de EU, en ook op Europese landbouwers. We moeten de economische gevolgen van deze oorlog verzachten en zwaar getroffen ondernemingen en sectoren ondersteunen, zei vicevoorzitter van de Europese Commissie Margrethe Vestager bij de voorstelling. Een nobel doel, nietwaar?
Oneerlijke concurrentie
Alhoewel... terwijl landen als Polen en Italië miljarden uitdelen aan hun landbouwers, bleven die in andere lidstaten achter met lege handen. Zo laat ook de beperkte Belgische staatskas geen grote bedragen staatssteun toe. Een situatie waarin een landbouwbedrijf in de ene lidstaat miljoenen meer steun krijgt dan een ander, zorgt voor oneerlijke concurrentie. Europa werd bij de landbouwprotesten de afgelopen maanden vaak als schuldige aangewezen, soms terecht, soms niet. Europa is tegelijk het antwoord. Laat de Europese interne markt nu net dé garantie zijn voor een veerkrachtige en welvarende agrovoedingssector in de Europese Unie. Zeker voor open economieën als de onze, die het moet hebben van die handel met voornamelijk andere Europese lidstaten, is de interne markt een levenslijn. Het Vlaams gewest exporteerde in 2022 voor 53,8 miljard euro aan agrohandelsproducten, waarvan 81,5% naar Europese lidstaten en het Verenigd Koninkrijk.
Op een competitieve wereldmarkt met een scheefgetrokken vrijhandel moet strategische staatssteun mogelijk zijn om de Europese landbouw te laten overleven, maar de versnippering van die Europese interne markt is de voorbije maanden een steeds grotere zorg geworden. In plaats van subsidieconcurrentie tussen lidstaten, moet er eerlijke concurrentie zijn tussen ondernemingen. Die dynamiek is de beste garantie op een sterke Europese interne markt. Daar zullen onze landbouwers, die tot de meest performante ter wereld behoren, ook van profiteren.
We gaan daarom beter snel terug naar de situatie waarbij staatssteunregels op niveau van de lidstaten enkel in uitzonderlijke omstandigheden worden toegestaan, en dat voor een korte periode, ook in de landbouw. Een subsidiewedloop lijkt nobel, maar helpt op lange termijn niemand vooruit en zorgt alleen maar voor grotere ongelijkheid en uiteindelijk voor groter ongenoegen in de eengemaakte markt. In plaats daarvan moeten we die net verder verdiepen, eerlijke concurrentie waarborgen en blijvend inzetten op het gelijke speelveld, ook met andere delen in de wereld. Alleen zo zaaien we geen onderlinge verdeeldheid, maar plukken we de vruchten van de grootste troef van de Europese Unie: de eengemaakte markt.
